Mae'r canllawiau hyn ar gyfer Cymru, Lloegr a'r Alban

Bob blwyddyn mae nifer o bobl yn dioddef wrth ddwylo troseddwyr (weithiau'n gweithredu o dramor) sy'n benderfynol o ddwyn eu harian, eu gwybodaeth bersonol ac ariannol. Os ydych yn derbyn galwad ffôn digymell neu yn annisgwyl, byddwch yn wyliadwrus gan y gallai fod yn sgam. Mae sgamiau yn dod mewn sawl ffurf wahanol ond llwybr cyffredin a ddefnyddir gan droseddwyr i gysylltu â dioddefwyr yw'r alwad ffôn digymell. Efallai fod y troseddwyr yn swnio'n argyhoeddiadol, yn broffesiynol a gallant honni eu bod yn cynrychioli busnes rydych chi'n ei adnabod, fel eich banc neu sefydliad swyddogol. Efallai y byddant yn pwyso arnoch i weithredu'n gyflym, naill ai am eu bod am eich twyllo i gredu y byddwch yn colli cyfle euraid i wneud arian neu y byddwch yn dioddef rhyw fath o golled.

Peidiwch byth â rhoi gwybodaeth bersonol neu ariannol i unrhyw un sy'n eich galw ar y ffôn yn nigymell. Byddwch yn ofalus, ac os nad ydych yn siwr, rhowch y ffôn i lawr.

Ym mhob achos, os yw'n ymddangos yn rhy dda i fod yn wir, mae'n debyg ei fod. Mae'n bwysig cofio bod pob sgam yn dwyll ac felly'n drosedd.

Mae sgamiau ar sawl ffurf wahanol ac mae rhai ohonynt wedi'u rhestru isod.

Sgam firws cyfrifiadurol

Efallai y cewch eich targedu a'ch ffonio gan alwyr oer sy'n esgus cynrychioli cwmni meddalwedd adnabyddus sy'n cynnig trwsio problem gyfrifiadur ffug. Nod y troseddwyr yw eich twyllo i gredu bod gan y cyfrifiadur broblem firws ddifrifol a bod angen i chi weithredu ar unwaith neu na fydd modd ei ddefnyddio. Byddwch yn gweld fel y'i gelwir yn 'wallau' ar y cyfrifiadur yn y gobaith y bydd ofn arnoch i ganiatáu i'r troseddwr gael mynediad o bell i'ch cyfrifiadur i ddatrys y broblem.

Ar y pwynt yna, mae'r troseddwr yn cymryd rheolaeth dros y cyfrifiadur ac yna'n gofyn i chi dalu ffi i wneud atgyweiriadau. Nid oes bai gwirioneddol felly byddwch yn talu am feddalwedd trwsio neu ffug ddiangen yn y pen draw. Efallai eich bod wedi gadael eich hun yn agored i ddwyn hunaniaeth gan y gallai'r cyfrifiadur fod wedi'i heintio'n fwriadol â meddalwedd maleisus, fel firysau a meddalwedd ysbïo. Gallai hyn olygu y gall y troseddwr gael gafael ar eich manylion personol (eich cyfrineiriau a gwybodaeth am gyfrif banc er enghraifft). Gall hyn hefyd arwain at nodi twyll a benthyciadau neu ddyledion eraill yn cael eu tynnu allan yn eich enw chi.

Sgam telathrebu

Bydd troseddwyr yn eich ffonio ac yn honni eu bod yn cynrychioli eich darparwr telathrebu. Efallai y dywedir wrthych fod eich cyfrif mewn ôl-ddyledion a bod yn rhaid i chi wneud taliad ar unwaith i atal eich llinell ffôn rhag cael ei ddatgysylltu. Efallai y bydd y troseddwyr hyd yn oed yn cynnig dangos bod ganddynt y gallu i ddatgysylltu eich llinell ffôn gan ddefnyddio sgam 'datgysylltu'. Mae'r tric syml hwn yn golygu bod y troseddwr yn pwyso'r botwm mwt. Nid oes tôn deialu ac ni allwch ddeialu oherwydd bod y llinell ffôn wedi'i chysylltu mewn gwirionedd o hyd, er ei bod yn ymddangos bod y llinell wedi marw. Mae'r troseddwr yn tynnu'r ffôn oddi ar y mwt, sy'n ymddangos fel eu bod wedi'ch galw'n ôl yn y gobaith y mae bellach wedi profi ei fod yn gynrychiolydd telathrebu go iawn, pan nad yw, wrth gwrs. Yna, bydd y troseddwr yn ei gwneud yn ofynnol i chi wneud taliad.

Defnyddir y sgam ffôn 'datgysylltu' hwn gan droseddwyr sy'n honni eu bod yn cynrychioli sefydliadau eraill (er enghraifft, eich banc neu'ch darparwr cyfleustodau) fel ffordd o'ch perswadio i roi manylion banc, rhifau pin ac weithiau eich cael i symud arian i un o'r cyfrifon troseddol neu drosglwyddo arian parod a chardiau talu yn gorfforol. Os byddwch yn penderfynu gwirio a yw'r alwad yn ddilys ai pheidio, ffoniwch eich banc, telathrebu neu'ch darparwr cyfleustodau gan ddefnyddio'r rhif cyswllt a ddangosir ar ddatganiad o gyfrif neu ddogfen swyddogol y maent wedi'i hanfon atoch o'r blaen. Mae bob amser yn ddoeth defnyddio ffôn gwahanol i'r un y gwnaethoch dderbyn yr alwad arno rhag ofn y bydd sgam datgysylltu ar waith.

Sgam benthyciad

Bydd y troseddwyr yn eich canu ac yn eich gwahodd i wneud cais am fenthyciad 'gwarantedig' heb unrhyw wiriadau hanes credyd. Gofynnir i chi ddarparu eich manylion personol, gan gynnwys manylion eich banc ac yna gofynnir i chi dalu ffi ymlaen llaw fel y gellir prosesu'r cais. Fodd bynnag, nid yw'r benthyciad a addawyd yn cael ei wireddu (nid oedd gan y troseddwr unrhyw fwriad i'w ddarparu) a gall y ffi yr ydych wedi'i thalu gael ei cholli.

Mae gan wefan yr Awdurdod Ymddygiad Ariannol wybodaeth am amddiffyn eich hun rhag sgamiau.

Sgamiau blocwr galwadau niwsans

Bydd y troseddwyr yn eich ffonio ac yn cynnig gwasanaeth i chi i rwystro pob galwad sgam a niwsans. Gofynnir i chi dalu ffi am y gwasanaeth hwn. Yna, efallai na fyddwch byth yn derbyn y gwasanaeth neu gallech dderbyn darn diwerth o offer yn y pen draw. Gallai'r troseddwyr hefyd gasglu gwybodaeth bersonol gennych wrth ofyn am daliad a sefydlu cyfrif. Yna gellir gwerthu'r wybodaeth hon i droseddwyr eraill a allai wedyn eich targedu gyda mathau eraill o sgamiau.

Sgam paru cerbydau

Efallai y byddwch yn penderfynu hysbysebu eich cerbyd modur ar-lein i'w werthu'n breifat. Gall y troseddwyr eich canu neu anfon e-bost atoch a honni bod ganddynt brynwr sydd yn barod i brynu eich cerbyd modur. Gofynnir i chi am ffi ymlaen llaw, tua £99 fel arfer, cyn y gellir 'paru' â'r prynwr. Ar ôl talu, byddwch yn darganfod nad oes prynwr yn aros neu fod y prynwr honedig wedi rhoi'r gorau iddi ac efallai y collir y ffi yr ydych wedi'i thalu.

Sgam treth gyngor

Cewch alwad ffôn digymell yn honni y gallwch elwa o filoedd o bunnoedd mewn ad-daliadau treth gyngor. Gofynnir i chi ddarparu gwybodaeth bersonol, gan gynnwys manylion eich banc neu'ch cerdyn credyd / debyd. Mae'r sgam yn defnyddio'r atyniad ad-daliad a addawyd i'ch dal yn ddiawrybod a chymeryd eich gwybodaeth bersonol gyda'r bwriad o ddwyn eich hunaniaeth a'ch arian.

Sgam pensiwn

Bydd twyllwr yn eich ffonio ac yn gofyn os ydych yn talu i mewn i bensiwn. Bydd y troseddwr yn dweud, os ydych, efallai y gallwch ryddhau cyfandaliad o'ch pensiwn cyn eich bod yn 55 oed, trosglwyddo eich pensiwn i gynllun tramor er mwyn osgoi treth y DU neu drosglwyddo eich pensiwn i sefydliad arall, a fydd yn buddsoddi'r arian ar eich rhan yn ddi-dreth. Byddant yn eich osgoi i dalu ffi sefydlu fawr a/neu drosglwyddo eich pensiwn. Fodd bynnag, efallai na fyddwch byth yn clywed ganddynt eto neu'n waeth byth, gallech beryglu eich pensiwn cyfan yn ogystal â chael taliadau treth a chosbau sylweddol.

Mae'n anghyfreithlon gwneud galwadau digymell mewn perthynas â phensiynau yn y rhan fwyaf o amgylchiadau. Yr eithriadau yw:

• mae'r galwr yn ymddiriedolwr neu'n rheolwr cynllun pensiwn neu'n gwmni a awdurdodwyd gan yr Awdurdod Ymddygiad Ariannol
• rydych wedi cydsynio i dderbyn y galwadau gan y sefydliad sy'n gwneud yr alwad
• eich bod yn gwsmer presennol o'r sefydliad sy'n gwneud yr alwad, rydych yn disgwyl derbyn galwadau diwahoddiadau pensiynau ganddynt ac rydych wedi cael cyfle i atal eich manylion cyswllt er mwyn derbyn galwadau o'r fath

Mae gan wefan y Rheoleiddiwr Pensiynau wybodaeth ar sut i osgoi sgamiau pensiwn.

Mae'r math hwn o dwyll ar gynnydd ac mae mwy o bobl yn cael eu targedu gan y troseddwyr hyn.

Sgam ffôn cyfradd premiwm

Gallwch ateb eich ffôn i ddarganfod bod y galwr, mewn llais wedi'i recordio, yn eich hysbysu eich bod yn 'enillydd'. Gofynnir i chi ganu rhif cyfradd premiwm i hawlio eich gwobr. Fodd bynnag, nid yw'r wobr yn bodoli neu nid yw o fawr ddim gwerth, os o gwbl. Mae'r troseddwyr yn gwneud eu harian o'r alwad costus am y gyfradd premiwm yr ydych wedi'i gwneud, sy'n aml yn gallu para sawl munud.

Sgam ffôn HMRC

Gall twyllwyr sy'n esgus bod Cyllid a Thollau Ei Mawrhydi (HMRC) ffonio neu adael neges neges llais i chi. Gall rhan o'r twyll gynnwys dynwared, a elwir hefyd yn 'spoofing', rhifau ffôn Cyllid a Thollau EM (HMRC) i atal pobl i gredu bod yr alwad yn un wirioneddol. Efallai y bydd y twyllwyr yn honni bod arnoch chi daliad treth ac y cewch eich erlyn os na fyddwch chi'n ei dalu ar unwaith. Os ydych chi'n derbyn galwad o'r math hwn, rhowch y ffôn i lawr. Os ydych chi'n derbyn neges llais, peidiwch ag ymateb.

Sut i osgoi dod yn ddioddefwr sgam ffôn

• stopiwch, meddwliwch, a byddwch yn amheus. A ddaeth y cyfathrebiad (yr alwad, y llythyr neu'r e-bost) allan o unman?
• peidiwch rhoi gwybodaeth bersonol nac ariannol na rhifau pin i neb, waeth pa mor gredadwy y gallent swnio. Mae hyn yn berthnasol hyd yn oed os ydynt yn honni eu bod yn cynrychioli busnes neu sefydliad yr ydych wedi clywed amdano neu lle y caiff ymagwedd ei phersonoli
• ni fydd busnesau neu sefydliadau dilys byth yn eich ffonio ac yn gofyn i chi am wybodaeth bersonol neu ariannol
• meddwliwch faint o arian y gallech ei golli gan ymateb i sgam posibl; mae'n risg nad yw'n werth ei chymryd
• os cewch alwad yr ydych yn amau ei bod yn ffug, siaradwch â theulu neu ffrindiau neu ofyn am gyngor gan y gwasanaeth defnyddwyr Cyngor ar Bopeth. Rhowch wybod am dwyll drwy ffonio Action Fraud
• gofynnwch i'ch darparwr telathrebu sefydlu sgrinio galwadau ar eich ffôn fel eich bod yn gwybod pwy sy'n galw eich rhif cyn i chi benderfynu ei ateb. Os ni chaiff rhif ffôn ei arddangos bydd yn dangos 'rhif wedi'i ddal yn ôl'
• gwiriwch a oes gan eich darparwr telathrebu wasanaethau hidlo galwadau am ddim a gwasanaethau gwrthod galwadau dienw i helpu i amddiffyn rhag galwadau niwsans. Neu fel arall gallwch brynu rhwystr galwadau, sy'n ddyfais sydd wedi'i gosod rhwng eich ffôn a'ch soced ffôn sydd wedi'i chynllunio i rwystro galwadau sgam a niwsans
• cofrestrwch gyda'r Gwasanaeth Dewis Galwadau Ffôn. Mae hwn yn wasanaeth am ddim lle gallwch gofrestru eich dewis i beidio â derbyn galwadau gwerthu a marchnata digymell, er efallai na fydd yn atal galwadau tramor. Gallwch gofrestru ar 0345 070 0707 neu ar-lein
• byddwch yn ofalus ac os nad oes amheuaeth, rhowch y ffôn i lawr

Ym mhob achos, os yw'n edrych neu'n swnio'n rhy dda i fod yn wir, mae'n debyg ei fod.

Rhoddais fanylion fy ngherdyn credyd / debyd: a allaf gael fy arian yn ôl?

Os roesoch fanylion eich banc, cymdeithas adeiladu, cerdyn credyd neu gerdyn debyd, neu eich rhif pin i droseddwr, cysylltwch â'ch banc, cymdeithas adeiladu neu ddarparwr cyllid ar unwaith a gofynnwch am eu cyngor. Os ydych wedi dioddef twyll efallai y byddant yn gallu helpu.

Os gwnaethoch dalu am yr hyn a oedd yn nwyddau neu wasanaethau ffug drwy gerdyn credyd a phe bai'r gost yn fwy na £100 a llai na £30,000, cewch eich diogelu gan Ddeddf Credyd Defnyddwyr 1974. Mae adran 75 o'r Ddeddf yn gwneud y darparwr cardiau yn gyfrifol â'r masnachwr am dorri contract neu gamliwio. Mae gennych hawl i gymryd camau yn erbyn y masnachwr, darparwr y cerdyn neu'r ddau. Nid yw hyn yn berthnasol i gardiau codi tâl na chardiau debyd. Yn achos twyll efallai y cewch anhawster mawr i adennill eich arian oddi wrth y troseddwyr ond efallai y gallwch ei adennill oddi wrth y darparwr cyllid. Os ydych yn anfodlon ag ymateb darparwr y cerdyn credyd yna cwynwch i Wasanaeth yr Ombwdsmon Ariannol.

Pe baech yn defnyddio cerdyn debyd i brynu'r hyn a oedd yn nwyddau neu'n wasanaethau ffug neu os oeddech yn defnyddio cerdyn credyd a bod pris y nwyddau neu'r gwasanaethau yn llai na £100 (ni fyddai eich hawliau o dan Ddeddf Credyd Defnyddwyr 1974 yn gymwys), efallai y gallwch fanteisio ar y cynllun 'Chargeback'. 'Chargeback' yw'r term a ddefnyddir gan ddarparwyr cardiau ar gyfer adennill taliad cerdyn gan fanc y masnachwr. Os gallwch ddarparu tystiolaeth o dorri contract (ni ddanfonwyd y nwyddau neu ni chafodd y gwasanaeth ei gynnal, er enghraifft) gallwch ofyn i'ch darparwr cardiau geisio adennill y taliad. Holwch eich darparwr cardiau sut mae rheolau'r cynllun yn berthnasol i'ch cerdyn, p'un a yw trafodion rhyngrwyd yn cael eu cynnwys a beth yw'r terfyn amser ar gyfer gwneud hawliad.

Os ydych yn defnyddio cerdyn debyd neu gerdyn credyd i wasanaeth system dalu ar-lein i brynu nwyddau neu wasanaethau, mae'n annhebygol y byddwch yn gallu defnyddio naill ai Deddf Credyd Defnyddwyr 1974 neu'r cynllun 'Chargeback' i hawlio gan eich darparwr cardiau os bydd anghydfod. Fodd bynnag, efallai y bydd gan y system dalu ar-lein ei phroses datrys anghydfodau ei hun, a allai eich helpu i ddatrys eich problem.

Os ydych wedi cael eich twyllo i gytuno i awdurdod talu parhaus (lle cymerir taliadau rheolaidd o'ch cerdyn credyd neu ddebyd) mae gennych hawliau o dan Reoliadau Gwasanaethau Talu 2017. Hyd yn oed os nad ydych wedi gofyn i'r troseddwyr i'r taliad gael ei ganslo, maent yn gwrthod gwneud hynny neu os na allwch gysylltu â hwy, rhaid i'ch banc neu ddarparwr cardiau ganslo'r awdurdod talu. Os nad yw eich banc neu ddarparwr cardiau yn gweithredu ar eich cyfarwyddyd i ganslo, mae gennych hawl i ad-dalu unrhyw daliadau dilynol, ond rhaid i chi roi gwybod amdano cyn gynted â phosibl neu beth bynnag o fewn 13 mis i'r dyddiad y gwnaed y taliad anawdurdodedig.

Rwyf wedi dioddef twyll: beth alla i ei wneud?

Os cewch alwad ffôn sgam, gallwch ei adrodd i Action Fraud. Gallwch hefyd roi gwybod i'r gwasanaeth defnyddwyr Cyngor ar Bopeth er mwyn iddynt gyfeirio'r mater at safonau masnach.

Os cewch eich twyllo i ffonio rhif cyfradd premiwm, gallwch ei adrodd i'r Awdurdod Gwasanaethau Talu gyda Ffôn (PSA) sy'n rheoleiddio gwasanaethau cyfradd premiwm yn y DU.

Os byddwch yn cytuno i gontract oherwydd bod masnachwr wedi'ch camarwain neu oherwydd bod masnachwr wedi defnyddio arfer masnachol ymosodol, mae Rheoliadau Diogelu Defnyddwyr Rhag Masnachu Annheg 2008 yn rhoi hawliau i chi wneud iawn: yr hawl i ddadwneud y contract, yr hawl i ddisgownt a'r hawl i iawndal. Mae'r canllaw 'Arferion camarweiniol ac ymosodol: hawliau i wneud iawn'  yn rhoi mwy o wybodaeth. Gallwch roi gwybod i'r gwasanaeth defnyddwyr Cyngor ar Bopeth am arferion masnachu annheg i'w cyfeirio at safonau masnach. Fodd bynnag, efallai y bydd yn anodd cymryd camau cyfreithiol yn erbyn trosedd.

Os credwch fod eich manylion wedi'u rhannu'n anghyfreithlon dylech roi gwybod i Swyddfa'r Comisiynydd Gwybodaeth i ofyn am ymchwiliad pellach.

Os ydych wedi dioddef twyll gallwch roi gwybod i'r heddlu drwy Action Fraud.

Os credwch fod eich hunaniaeth wedi'i dwyn, dilynwch y canllawiau a roddir ar wefan Action Fraud.

Sut ydw i'n atal rhywun rwy'n ei adnabod rhag cael ei sgamio?

Mae arwyddion a fydd yn eich rhybuddio am y posibilrwydd y gallai'r person ddioddef sgam:

• a ydynt yn derbyn galwadau ffôn heb esboniad ac aml?
• a ydynt yn gyfrinachol ynghylch natur y galwadau ffôn neu unrhyw waith papur sydd ganddynt?
• ydyn nhw weithiau'n cyfeirio at y galwyr hyn fel eu ffrindiau?

Yn aml, mae pobl yn gwrthod derbyn eu bod yn dioddef sgam. Ceisiwch dawelu meddwl y sawl sy'n troseddu'n glyfar a bod sgamiau'n gyffredin ond bod camau syml y gallant eu cymryd i amddiffyn eu hunain. Rhannwch gyda nhw a thrafodwch y cyngor yn yr adran 'Sut i osgoi dioddef sgam ffôn' uchod.

Os ydych yn cael anhawster i gael y person i ddeall a gwerthfawrogi ei fod yn dioddef sgam, gofynnwch am help gan y sefydliadau a restrir yn yr adran 'Rwyf wedi dioddef twyll: beth alla i ei wneud?' uchod.

Efallai y byddwch hefyd am ystyried gwneud yr hyfforddiant ar-lein ar wefan Friend Against Scams.  Bydd hyn yn rhoi mwy o wybodaeth i chi am sut i helpu rhywun rydych chi'n ei adnabod sydd, neu a allai fod, yn cael ei sgamio.

Mathau eraill o sgam

Gweler y canllawiau 'Wedi'ch twyllo gan sgamiau rhamant, iechyd, seicig neu waith?' a 'Wedi'ch twyllo gan gystadlaethau?' am ragor o wybodaeth.

Deddfwriaeth Allweddol

Deddf Credyd Defnyddwyr 1974

Rheoliadau Preifatrwydd a Chyfathrebu Electronig (Cyfarwyddeb y CE) 2003

Rheoliadau Diogelu Defnyddwyr Rhag Masnachu Annheg 2008

Rheoliadau Gwasanaethau Talu 2017

Diweddarwyd / diweddarwyd ddiwethaf: Awst 2021

Noder

Bwriedir y wybodaeth hon fel canllaw yn unig; dim ond y llysoedd all roi dehongliad awdurdodol o'r gyfraith.

Efallai na fydd dolenni 'deddfwriaeth allweddol' y canllaw ond yn dangos fersiwn wreiddiol y ddeddfwriaeth, er bod dolenni ar wahân i rywfaint o ddeddfwriaeth ddiwygiedig sy'n uniongyrchol gysylltiedig chynnwys y canllawiau. Gellir dod o hyd i wybodaeth ar ddiwygiadau i ddeddfwriaeth y ar y tab 'Mwy o Adnoddau' ym mhob dolen.

Am fwy o wybodaeth, cysylltwch â'r gwasanaeth defnyddwyr Cyngor ar Bopeth, sy'n darparu cyngor cyfrinachol a diduedd ar faterion defnyddwyr yn rhad ac am ddim. Ewch i wefan Cyngor ar Bopeth neu ffoniwch linell gymorth defnyddwyr Cyngor ar Bopeth ar 03454 040505.

© 2021 itsa Ltd.